«Бір ел - бір кітап 2024»
Бердібек Соқпақбаев
Биылғы жылы "Бір ел -бір кітап" акциясы аясында қазақ прозасына өзгеше өрнек, ғажайып сыр-сипат әкелген көрнекті қазақ жазушысы, балалар әдебиетінің классигі, 2024 жылы 100 жылдығы ЮНЕСКО көлемінде аталып өтілетін Бердібек Соқпақбаевтың шығармаларын оқимыз.
Бердібек Ыдырысұлы Соқпақбаев 1924 жылы Алматы облысы, Нарынқол ауданы, Қостөбе ауылында дүниеге келген. Орта мектепті де сол ауылда бітірді. Бала Бердібек анасынан 8 жасында айырылды және бұл қайғы оның өмірінің соңына дейін үлкен соққы болды. Бердібектің білімге деген сүйіспеншілігін оятқан - ағасы Сатылған. Алайда, ағасы соғыс кезінде қайтыс болып, дүниеден ерте озды. Соқпақбаев бала кезінде көп қиындық көрді, аштық пен ауыр еңбектің, қиындықтың тауқыметіне ұшырады. Дегенмен, ол өте білікті және қабілетті бала болып өсті.
Өз ортасының алды болған Соқпақбаев мектеп бітіргеннен кейін әскерге барып, кейіннен Абай атындағы қазақ педагогикалық институтына оқуға түседі. Институтты бітіргеннен кейін Мәскеудегі жоғары әдеби курстарын тәмамдады.
Таулы ауылдан шыққан қазақ баласы журналистикамен көп айналысты, «Қазақ әдебиеті», «Балдырған» газет-журналдарының редакциясында жұмыс істеді. Сондай-ақ, киностудияда да қызмет етіп, өзінің туған ауданындағы мектептерде мұғалім болды. Ол үнемі балаларды тәрбиелеудің күрделі мәселелеріне алаңдады. Бердібек Соқпақбаев – білікті мұғалім, тәрбиеші. Содан болар бұл жағдай оның шығармаларының тақырыбын алдын-ала анықтап берді.
Б. Соқпақбаев Қазақстан жазушылар одағында балалар әдебиеті бойынша кеңесші болып жұмыс істеді. Ең алдымен ол балалар жазушысы. Балалық пен жастық оның барлық кітаптарының негізі. Соқпақбаевтың шығармалары негізінен автобиография болып табылады.
Бердібек Соқпақбаев шығармашылық қызметін ақын ретінде бастады. 1950 жылы оның «Бұлақ» атты алғашқы өлеңдер жинағы жарыққа шықты. Авторлық сезімдердің ерекше сенімділігі мен шынайылығымен ерекшеленген жинақ бірден өз оқырмандарын тапты.
Көп ұзамай Соқпақбаев прозада да бағын сынап көрді. Жазушының тарихы күрделі емес, бірақ қазақ ауылының өмірі мен тіршілігінің көлемді бейнесі суреттелген «Он алты жасар чемпион», «Бақыт жолы», «Өзім туралы» повестері тек жасөспірімдердің ғана емес, сондай-ақ ересек қазақ оқырмандардың да жүрегінен орын тапты. Бұл таңқаларлық жайт емес. Өйткені, жазушының кітаптарында тәрбиелік мәні бар көсемсөздер мен тентек және күлкілі кейіпкерлер өмір сүреді. Ал кітапты оқығанда олардың жетістіктеріне қуанбау, қиындықтарына көңіл бөлмеу, оларды сүймеу мүмкін емес.
Соқпақбаев «Менің атым Қожа » повесінің арқасында танымал болды. Бұл туынды «Детская литература» баспасында шығып, содан кейін орыс тілінен көптеген тілдерге аударылып, Франция, Польша, Чехословакия, Болгария секілді шетелдерде жарияланды. Тек содан кейін ғана бұл шығарма өз отанына оралып, байырғы қазақ тілді оқырмандардың жүрегінен ойып орын алды.
Бұл повесть бойынша «Қазақфильм» киностудиясында көркем фильм түсіріліп, 1967 жылы Канн қаласында өткен Балалар мен жасөспірімдер фильмдерінің халықаралық фестивалінде арнайы жүлдеге ие болды. Повестің басты кейіпкері – Қожа арманшыл, сотқар бала. Тентектігімен үнемі түрлі жағдайларға тап болып жүретін Қожа ақыл-ойы мен біліктілігінің арқасында қиындықтардан шыға алды. Ол біреудің қайғы-қасіретіне көз жұма қарамайтын елгезек, жоғары әділеттілік сезіміне ие, досқа адал, қайырымды, зұлымдыққа жол бермейтін бала. Ал осы қасиеттердің барлығы оқырмандардың жүрегінен мейірімділік тудырып, Қожа батыр бала атанды.
1960 ж. жарық көрген «Балалық шаққа саяхат» повесі қазақ балалар әдебиетінің асыл мұрасына айналды. 1930-шы жылдардағы кішкентай кейіпкердің тағдыры арқылы өтетін повесть сол уақыттағы оқиғаларды және қазақ халқының қиын өмірін еш боямасыз көрсетеді.
Сондай-ақ, жазушы «Өлгендер қайтып келмейді» романында өмір жолында алдынан шыққан барлық қиындықтарды еңсерген табанды, батыл жас жігіттің өмірін және мінезінің қалыптасуын көрсетеді. Романның әрбір бетінде сол уақытқа тән өмір ұшқындары кездеседі.
Соқпақбаевтың көптеген шығармалары жас оқырмандарға арнап жазылған. Адамның әрбір кезеңі оның шынайы қуанышына толы. Осы тұрғыдан алғанда, қаладан атасына келіп, басынан қызықты ауыл өмірін өткерген қалалық қыз туралы «Аяжан» атты әңгімесі шынайы қызығушылық тудырады.
Жазушының кейінгі шығармаларының ішінде махаббат, сұлулық тақырыбына арналған «Қайдасың, Гаухар?» атты тамаша әңгімесі бар.
Бердібек Соқпақбаевтың барлық туындыларында оның шығармашылығының қайнар көзі халық өмірінен бастау алғаны сезіледі. Жазушының бейнелеу қабілеті өте бай. Ол өз кейіпкерлерінің портетін шебер суреттеп, әрқайсысын өзіне тән тілде сөйлетеді. Кейіпкердің ішкі күйзелісі мен ой-пікірлері жазушының басты көркемдік әдісі болып табылады.
Қазақ прозасына жаңа леп, өзгеше өрнек әкелген жазушы 1991 жылы 24 шілдеде Алматыда көз жұмды.
«Одна страна – одна книга - 2024»
Бердибек Сокпакбаев
В этом году в рамках Республиканской акции «Одна страна - одна книга» читаем произведения выдающегося казахского писателя, классика детской литературы – Бердибека Сокпакбаева, 100-летий юбилей которого включен в Календарь памятных дат ЮНЕСКО.
Сокпакбаев Бердибек Ыдырысович (15.10.1924 – 24.06.1991) - казахстанский детский писатель, поэт, сценарист.
Б. Сокпакбаев родился в селе Костобе Нарынкольского района Алма-Атинской области в очень бедной семье. О том, как прошло его детство можно узнать из повести «Балалық шаққа саяхат» («Путешествие в детство», 1960). В 8 лет умерла мать писателя, и это стало для него огромной невосполнимой утратой. Мальчику пришлось много испытать и пережить: и тяжёлый труд, и голод. Тем не менее, он рос очень любознательным, способным ребёнком и сохранил оптимизм и жизнерадостность на всю жизнь. Любовь к знаниям привил мальчику его старший брат, который впоследствии погиб на войне.
После службы в армии Б. Сокпакбаев окончил филологический факультет Казахского педагогического института имени Абая в Алмате, несколько лет работал учителем в сельской школе.
Б. Сокпакбаев много занимался журналистикой, работал в редакциях газет и журналов «Қазақ әдебиетi», «Балдырған». Был редактором на киностудии «Казахфильм». Его всегда волновали вопросы педагогики и детского воспитания. Многое в произведениях Бердибека Сокпакбаева взято из жизни автора.
Писательскую деятельность Бердибек Сокпакбаев начал со сборника стихов «Бұлақ» («Родник»). Он вышел в 1950 году и сразу нашел своих читателей. Следующие книги писателя – повесть «Чемпион» была выпущена в 1951 году, «В далеком ауле» (повесть, 1953), «Меня зовут Кожа» (повесть, 1957), «Путешествие в детство» (повесть, 1960), «Мертвые не возвращаются»? «Где же ты, Гаухар?» (повесть, 1966).
С 1952 года – член Союза писателей Казахстана.
Самую большую известность Бердибеку Сокпакбаеву принесла повесть «Менің атым Қожа» («Меня зовут Кожа»). Она вышла в издательстве «Детская литература», а затем уже с русского языка была переведена на 68 языков мира многие языки и издана за рубежом. Одноименный фильм, снятый по сценарию автора был удостоен премии на Каннском международном кинофестивале.
В 1990 году в республиканском литературном журнале «Жулдыз» был опубликован полный вариант книги «Ергежейлілер еліне саяхат» (Путешествие в страну гномов), который не решились издать в 1978 году.
В основе произведений писателя детство и юность - та пора, о которой у каждого из нас есть самые теплые и яркие воспоминания и мечты, и куда мы мысленно часто возвращаемся. Так давайте еще раз окунемся в этот волшебный мир через книги Бердибека Сокпакбаева!